Choroby Alzheimera i Parkinsona – ruch pomaga w ich leczeniu

W zapobieganiu i leczeniu chorób neurozwyrodnieniowych pomaga aktywność fizyczna. Dlaczego ruch wspiera leczenie neurologiczne w takich przypadkach i jaki sport wybrać?

Łatwiej zapobiegać niż leczyć

Każdy chce być jak najdłużej sprawny fizycznie i intelektualnie, dlatego boimy się takich chorób jak Alzheimer i Parkinson. Na razie medycyna nie potrafi pacjentów z nich wyleczyć, pozwala jednak spowolnić ich postęp i kontrolować objawy. Wiadomo także co może wpływać na większe prawdopodobieństwo wystąpienia chorób neurodegeneracyjnych i jakie działania mogą nam pomóc w utrzymaniu dobrej pamięci i sprawności fizycznej. Stara prawda – łatwiej zapobiegać niż leczyć – dobrze także oddaje sytuację związaną z chorobami wiążącymi się np. z otępieniem.

Alzheimer, Parkinson i inne choroby neurozwyrodnieniowe

Choroby neurozwyrodnieniowe to choroby układu nerwowego. Związane są z postępującym uszkodzeniem struktur i funkcji neuronów. Do najczęściej diagnozowanych należą: 

• choroba Alzheimera,
• choroba Parkinsona,
• otępienie czołowo-skroniowe,
• otępienia naczyniowe,
• choroba Huntingtona,
• stwardnienie boczne zanikowe. 

Choć niektóre z chorób neurozwyrodnieniowych są uwarunkowane genetycznie (choroba Huntingtona), to większość związana jest z wiekiem. W początkowych stadiach mogą przeważać zaburzenia poznawcze (tak jest w przypadku choroby Alzheimera) lub ruchowe (przebieg taki obserwujemy w chorobie Parkinsona), później objawy mogą współwystępować.

Pierwsze sygnały choroby

Najczęściej diagnozowaną z chorób neurodegeneracyjnych jest choroba Alzheimera, dlatego napiszemy o niej, a raczej o problemach, które mogą być jej wczesnymi objawami trochę więcej. Z chorobą tą boryka się około 50-70 proc. osób cierpiących na schorzenia zwyrodnieniowe mózgu. Spowodowana jest m.in. odkładaniem się w mózgu białka beta-amyloidu. Chorobę mogą poprzedzać łagodne zaburzenia poznawcze (ang. Mild Cognitive Impairment – MCI). To większe niż przeciętne osłabienie funkcji poznawczych związane z wiekiem. U niektórych osób ŁZP w ciągu kilku lat przechodzi w poważne problemy z pamięcią, a następnie w chorobę Alzheimera. 

Osoba zmagająca się z ŁZP sama zauważa u siebie problemy z pamięcią, a wyniki testów pamięci są u niej niższe od poziomu oczekiwanego dla danego wieku i wykształcenia. Ale poziom inteligencji jest adekwatny lub tylko trochę niższy od oczekiwanego i nie widać zmian w poziomie codziennego funkcjonowania. 

Trudno dokładnie określić liczbę osób dotkniętych ŁZP, różne źródła podają odmienne wynik dla osób w odmiennych przedziałach wiekowych. Powyżej 70. roku życia dotkniętych tą dolegliwością może być kilkanaście, a nawet 20 proc. społeczeństwa.

Przyczyną ŁZP mogą być zmiany zwyrodnieniowe w mózgu, zmiany naczyniowe, problemy psychiczne takie jak: depresja lub lęk. ŁZP bywają także zaburzeniami wtórnymi w przypadku chorób somatycznych lub urazów mózgu.

Pomaga trening i dieta

Od wielu lat naukowcy szukają nie tylko leków na różne choroby neurodegeneracyjne, ale także sposobów zapobiegania im. Wśród niefarmakologicznych działań mających oddalić od nas widmo tych chorób związanych z wiekiem są: trening funkcji poznawczych, odpowiednia dieta oraz aktywność fizyczna.

Liczne badania potwierdziły skuteczność tych trzech działań. O diecie, która sprzyja zachowaniu mózgu w dobrej kondycji już pisaliśmy tutaj, jak codziennie stymulować mózg podpowiada w innym artykule lekarz neurolog dr n. med. Robert Kucharski, a o diagnozie funkcji poznawczych i profesjonalnym treningu mózgu informacje znajdziesz tu. Ale wracając do tematu: ruch w profilaktyce i leczeniu chorób neurozwyrodnieniowych jest bardzo ważny. Co najmniej z kilku powodów. 

Jak pobudzić wytwarzanie BDNF?

Według badań naukowych trening aerobowy korzystnie wpływa na funkcje poznawcze. Naukowcy przypuszczają, że dzieje się tak między innymi za sprawą neurotropowego czynnika wzrostu pochodzenia mózgowego, czyli BDNF. To biało należące do grupy polipeptydów wydzielniczych, tzw. neurotrofin. Odgrywa ono ważną rolę w rozwoju mózgu. Może wpływać na pamięć, funkcjonowanie neuronów, plastyczność mózgu. 

Jak działa BDNF badano na myszach. Stwierdzono, że więcej tego związku pojawia się w mózgach myszy, które więcej biegają. Aktywne fizycznie zwierzęta szybciej się uczyły.

W innym z badań, tym razem prowadzonym na ludziach, sprawdzano jakie działania niefarmakologiczne zwiększają produkcję białka BDNF.  Badacze z Uniwersytetu Otago w Nowej Zelandii porównywali: post trwający 20 godzin, lekki wysiłek fizyczny (90 minut niezbyt forsownej jazdy na rowerze) oraz krótki trening o dużej intensywności (6 minut szybkiej jazdy na rowerze). Okazało się, że krótki intensywny trening jest najskuteczniejszy, jeśli chodzi o zwiększenie produkcji BDNF. U tych badanych jego ilość była 5-krotnie większa niż w dwóch pozostałych przypadkach. Badacze przypuszczają, że taki wyniki może mieć związek z innym metabolizmem glukozy podczas intensywnego wysiłku, ale konieczne są kolejne badania, choćby z tego powodu, że te, o których piszemy były prowadzone na małej grupie osób. 

Więcej tlenu i neuroprzekaźników

Innym czynnikiem mogącym wpływać korzystnie na mózg jest jego lepsze ukrwienie u osób aktywnych fizycznie. Badania potwierdziły większą objętość hipokampów i istoty szarej u uprawiających sport seniorów w porównaniu do osób mało aktywnych fizycznie.

Według badań regularny wysiłek fizyczny zwiększa stężenie takich neuroprzekaźników jak dopamina, serotonina, noradrenalina. Stężenie tych substancji podnosi się po treningu. Dopamina sprzyja poprawie pamięci, wpływa na zdolność zapamiętywania nowych informacji. Dzięki serotoninie możemy lepiej odbierać informacje, a nasz nastrój się poprawia. Z kolei noradrenalina sprzyja koncentracji uwagi, przyspiesza przetwarzanie informacji i ułatwia zapamiętywanie. 

Po wysiłku fizycznym możemy to wszystko odczuć: mogą nam się poprawić zdolności poznawcze, poczujemy się odprężeni, a poziom stresu opadnie. 

Choroba Parkinsona – ruch jest konieczny

Na chorobę Parkinsona cierpi 1 procent populacji od 40 do 60 roku życia. Główne objawy choroby to spowolnienie i zubożenie ruchów, trudności z wykonywaniem ruchów precyzyjnych i z rozpoczęciem ruchu, sztywność mięśniowa, a także, chyba najbardziej kojarzone z Parkinsonem: drżenie spoczynkowe. Są one spowodowane zmianami zwyrodnieniowymi w istocie czarnej (część śródmózgowia). Neurony istoty czarnej wytwarzają dopaminę, dlatego konsekwencją zaburzeń w ich funkcjonowaniu jest jej niedobór. 

Chorobę Parkinsona dość skutecznie leczy się farmakoterapią. Leki włączone odpowiednio wcześnie i w odpowiednich dawkach mogą zmniejszyć intensywność drżenia i zesztywnienie mięśni. Ale oprócz leków bardzo ważna jest również aktywność ruchowa. Na podstawie eksperymentów stwierdzono, że ćwiczenia fizyczne mogą działać neuroprotekcyjnie także w przypadku choroby Parkinsona. Badacze wykazali, że ćwiczenia siłowe zastosowane przed lub po podaniu zwierzętom substancji neurotoksycznej działają ochronnie na neurony dopaminowe i zmniejszają nasilenie zaburzeń ruchowych. W przeprowadzonym w USA badaniu populacyjnym wykazano, że umiarkowana lub duża aktywność fizyczna osób w wieku 35–39 lat (zarówno u kobiet jak i u mężczyzn) lub w ciągu ostatnich 10 lat przed badaniem korelowała z obniżonym ryzyka wystąpienia choroby Parkinsona. 

Marsz z kijkami, tai-chi, taniec, a nawet boks

W przypadku choroby Parkinsona neurolodzy polecają spacery, a jeśli jest to możliwe, to także jazdę rowerem. 

– A także chodzenie z kijkami, taniec, zwłaszcza tango. Naukowe publikacje mówią o bardzo dobrym wpływie tego tańca, a także tai-chi na sprawność ruchową pacjentów. Na ostatniej konferencji parkinsonowskiej była również mowa o trenowaniu boksu. Według badań chorzy, którzy ćwiczą boks lub tańczą są dłużej sprawni ruchowo, dlatego, gdy przychodzą pacjenci doradzam, aby dzieci, wnuki sprezentowali im kijki do nordic walkingu. Zalecam chorym również gimnastykę oddechową, co jest łatwe do przeprowadzenia w warunkach domowych – mówi Beata Wicherska, neurolog z Promente.

Doktor Wicherska dodaje, że pacjenci są czasami zdziwieni takimi zaleceniami jak zajęcia taneczne lub boks.

Ruch w chorobie Parkinsona nie tylko pomaga przy sztywności mięśni i przy innych objawach ruchowych, ale także zapobiega spadkom ciśnienia tętniczego. Jednym z objawów Parkinsona jest również hipotonia ortostatyczna, w której na przykład po nagłym wstaniu z łóżka spada ciśnienie i zwiększa się ryzyko upadku. Aktywność ruchowa może zapobiec upadkom w takich okolicznościach, bo dobrze wpływa na wyrównanie ciśnienia tętniczego.

Jak i ile ćwiczyć?

Za aktywność fizyczną uważany jest każdy ruch ciała, wiążący się z wydatkiem energetycznym na wyższym poziomie niż metabolizm organizmu w spoczynku, czyli np. podczas leżenia. Na potrzeby badań naukowcy wyróżniają trzy główne rodzaje aktywności fizycznej:

• codzienna aktywność fizyczna, taka jak: spacerowanie, robienie zakupów, praca w ogródku, sprzątanie,
• wydolnościowa (ćwiczenia aerobowe), angażująca całe partie mięśni, dynamiczna, powodująca wzrost tętna, przyspieszenie oddechu, dzięki czemu więcej utlenowanej krwi dociera do narządów i mięśni, taka jak: bieganie, szybkie chodzenie, dość szybka jazda na rowerze, pływanie, granie np. w piłkę, tenisa, wspinaczka,
• aktywność wyrabiająca siłę mięśni i gibkość, taka jak: trening oporowy, z obciążeniem, ćwiczenia rozciągające.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca aktywność fizyczną osobom w każdej grupie wiekowej. Według wskazań WHO dzieci i młodzież powinny codzienne być przez około 60 minut w ruchu, zaś osobom od 18 do 65 roku zaleca się co najmniej 150 minut umiarkowanego wysiłku tygodniowo lub 75 minut wysiłku intensywnego. Choć według specjalistów zdecydowanie lepsze rezultaty zdrowotne uzyskamy, jeśli czas poświęcony na ruch będzie dwa razy dłuższy (300 minut wysiłku umiarkowanego tygodniowo lub 150 intensywnego). 

W przypadku osób starszych najlepiej, jeśli aktywność ruchowa obejmująca trzy elementy: ćwiczenia wytrzymałościowe (poprawia kondycję), siłowe (wpływa na stabilną sylwetkę) i rozciągające (pomaga utrzymać elastyczność więzadeł). Jednak każdy organizm jest inny, każdy z nas zmaga się z różnymi dolegliwościami i każdy ma różne doświadczenia, jeśli chodzi o sport. Dlatego zawsze przed rozpoczęciem treningów warto zasięgnąć opinii lekarza, który doradzi jak i  ile trenować, aby korzyści były optymalne. Dowiedzmy się jak unikać kontuzji i pamiętajmy, aby przygodę ze sportem zaczynać spokojnie, a wysiłek zawsze dostosowywać do swoich możliwości. 

Piśmiennictwo:

Faherty C.J., Raviie Shepherd K., Herasimtschuk A., Smeyne R.J. Enviromental enrichment in adulthood neuronal death in experimental Parkinsonism. Brain Res. Mol. Brain Res. 2005.

Znaczenie aktywności fizycznej w chorobie Parkinsona Anna Krygowska-Wajs, Urszula Fiszer Polski Przegląd Neurologiczny 2014.

The Journal of Physiology