Problemy z pamięcią i ze skupieniem uwagi, zmęczenie, zaburzenia snu – neurologiczne skutki po zakażeniu Covid-19 mogą być poważnym problemem dla wielu osób.
Covid-19 – objawy których doświadczają pacjenci
O koronawirusie i jego objawach napisano już bardzo dużo i pewnie każdy z nas wie o tej chorobie zdecydowanie więcej niż o innych infekcjach. Tu skupimy się na wpływie zakażenia tym wirusem na układ nerwowy (neurolog Bydgoszcz). Przypomnijmy jednak kilka podstawowych informacji o tej chorobie.
Objawy Covid-19, czyli choroby wywoływanej przez koronawirusa o nazwie SARS-CoV-2 to najczęściej: gorączka, duszność, suchy kaszel, ból mięśni, zmęczenie i osłabienie. Pacjenci skarżą się także na katar, zatkany nos, dreszcze, ból głowy, biegunkę, wymioty, nudności, utratę lub zaburzenia węchu i smaku. Niektórzy mają nawet wysypkę. Te dolegliwości pojawiają się zazwyczaj kilka dni po zakażeniu. Objawy różnią się od wariantu wirusa, który nas zaatakował. Do tego każdy z nas przechodzi chorobę trochę inaczej. Część osób nie wie nawet, że jest zakażona, inni muszą walczyć z infekcją w szpitalu (obecnie zdarza się to coraz rzadziej). Z obserwacji wynika, że najgorzej chorobę tę znoszą osoby starsze i z innymi dolegliwościami. Niemowlęta zazwyczaj gorączkują przez trzy dni i na tym najczęściej objawy się u nich kończą.
Kaszel przechodzi, a pojawiają się inne objawy
Po tym jak najbardziej rzucające się w oczy objawy ogólnoustrojowe lub ze strony układu oddechowego miną niektórzy „ozdrowieńcy” zaczynają zgłaszać lekarzom objawy neurologiczne.
Według dokumentu „Zalecenia w long COVID/post-COVID” przygotowanego przez Agencję Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji najczęściej występujące problemy psychiatryczne i neurologiczne zgłaszane przez osoby, które przeszły ostrą postać infekcji to:
- Przewlekłe zmęczenie – często nie wywołane wysiłkiem i nie ustępujące po odpoczynku, zauważalnie wpływające na jakość życia.
- Problemy poznawcze, określane także czasami jako „mgła mózgowa”. Co to dokładnie oznacza według autorów dokumentu? „Problemy z pisaniem, czytaniem i liczeniem nie wynikające z fizycznych ograniczeń; problemy z odpowiadaniem na zadane pytanie w sposób jednoznaczny, trudności w przekazywaniu swoich myśli podczas rozmowy, w sposób zrozumiały dla innych; problemy z wykonywaniem kilku niezależnych zadań równocześnie; trudności w zapamiętywaniu nowych informacji lub określeniu aktualnej daty, nazwaniu dni tygodnia lub znalezieniu właściwej drogi w znajomym miejscu”
- Zaburzenia snu, obejmujące takie problemy jak: bezsenność, nadmierna senność, zaburzenia rytmu sen-czuwanie, a nawet koszmary senne.
- Zaburzenia emocjonalne – smutek, lęk, niepokój.
- Różnego rodzaju bóle: głowy, grzbietu, mięśni oraz bóle neuropatyczne.
- A także najbardziej chyba kojarzone z Covid-19: problemy ze smakiem i węchem.
W czasach pandemii u osób, które przebyły zakażenie koronawirusem dominują skargi na zaburzenia węchu, smaku, koncentracji, uwagi, pamięci, snu, ogólne zmęczenie, bóle mięśni i stawów – mówi neurolog Beata Wicherska.
Problemy te są bardziej nasilone i trwają dłużej u osób, które chorowały ciężko, choć nie jest to regułą. Z badania przeprowadzonego przez Hiszpańskie Towarzystwo Neurologicznego wynika, że ponad 80 proc. osób, które były hospitalizowane z powodu Covid-19, cierpi na zaburzenia neurologiczne w trakcie choroby i po jej przebyciu. Mogą one występować przez kilka miesięcy od zakażenia.
Nie diagnozuj się samodzielnie
Pamiętajmy jednak, że objawy te nie zawsze muszą się wiązać z przebytym zakażeniem koronawirusem. Mogą być także wynikiem choroby neurologicznej lub psychicznej, często bardzo poważnej. Na przykład problemy z pamięcią mogą świadczyć o chorobie otępiennej, ból nóg może być objawem zapalenia nerwów, a bezsenność, smutek, zmęczenie oraz problemy ze skupieniem – depresji.
Dlatego lepiej nie diagnozować się samemu, ale jeśli objawy takie zauważymy skonsultować się z lekarzem: psychiatrą, neurologiem lub lekarzem rodzinnym. Specjalista zdecyduje, czy potrzebna jest szczegółowa diagnostyka, obserwacja czy leczenie. Lekarz, aby upewnić się z czego wynikają nasze problemy może zlecić badania neuropsychologiczne, neuroobrazowe itd.
Jak wirus atakuje układ nerwowy?
Wirus może atakować układ nerwowy na kilka sposobów. Po pierwsze bezpośrednio, chodzi o przedostanie się wirusa poprzez nerw węchowy, aż do pnia mózgu i innych obszarów tej części układu. W ten sposób drobnoustroje mogą się znaleźć także w płynie mózgowo-rdzeniowym. Wirusy mogą negatywnie oddziaływać na układ nerwowy także pośrednio poprzez całą kaskadę procesów wywołanych w ciele podczas infekcji.
Stres związany z izolacją
Naukowcy sądzą, że szczególnie wrażliwe na działanie wirusa są układy hipokampa oraz istota biała, które odgrywają ważną rolę w procesach poznawczych. Infekcja może oddziaływać na funkcje poznawcze także w sposób pośredni: negatywnie wpływa na nas stres towarzyszący chorobie. W przypadku koronawirusa stres pojawiał się z kilku powodów. Atakowała nas nowa, nieznana jeszcze bliżej choroba, której konsekwencje nie były zbadane. Stres powodowały także niespójne informacje na temat tego zakażenia oraz izolacja związana z zachorowaniem lub kwarantanną. Stresujące było z jednej strony odizolowanie od osób spoza gospodarstwa domowego jak i długotrwałe przebywanie z osobami, z którymi się mieszka w jednym domu lub mieszkaniu.
W stresie występuje nadmierne pobudzenie osi podwzgórze–przysadka–nadnercza, powodując szereg mechanizmów sprzężenia zwrotnego, mogących wywołać nadmierne uwalnianie hormonów steroidowych wpływających na funkcjonowanie układu odpornościowego. Takie zmiany mogą wpływać na przebieg infekcji: przyspieszyć ją lub pogorszyć jej przebieg.
Infekcje wpływają na mózg
Nie tylko po zachorowaniu na Covid-19 możemy mieć problemy neurologiczne. Pierwsze naukowe informacje na temat możliwych powirusowych zmian mózgowych pojawiły się już na początku XX wieku. Zapalenie mózgu o prawdopodobnie wirusowym pochodzeniu opisał podczas trwania epidemii grypy hiszpanki Constantina von Economo w roku 1917. Zachorowania na śpiączkowe zapalenie mózgu obserwowano na całym świecie w latach 1917-1924.
Mgła mózgowa
Określenie mgła mózgowa (brain fog) nie powstało podczas ostatniej pandemii. Termin ten oznaczał różne objawy związane z problemami poznawczymi i pojawiał się w kontekście takich chorób jak: neuroborelioza, celiaklia, choroba Hashimoto. Teraz jednak używa się go najczęściej, kiedy jest mowa o długotrwałych skutkach Covid-19. „Mgle” często towarzyszy zespół chronicznego zmęczenia (ang. chronic fatigue syndrome, CFS).
Zespół chronicznego zmęczenia, a Covid-19
Zespół lub syndrom chronicznego zmęczenia (ang. Chronic Fatique Syndrome, w skrócie: CFS) występuje między innymi u osób, które cierpiały na jakąś chorobę wirusową. Zgłaszają go osoby, które zmagały się z grypą lub właśnie Covid-19.
Według Światowej Organizacji Zdrowia zespół chronicznego zmęczenia jest chorobą układu nerwowego i charakteryzuje się długotrwałym zmęczeniem, ale nie tylko, inne objawy tego syndromu to na przykład: bóle i zawroty głowy, problemy ze snem.
Covid-19 przyczynia się do udaru?
Naukowcy zauważyli, że Covid – 19 może przyczynić się do udaru. Wirus ten powoduje w organizmie kaskadę krzepnięcia. Oznacza to, że w zainfekowanym ciele zachodzi szereg mechanizmów mogących wywoływać to niebezpieczne zjawisko. Między innymi rośnie poziom czynników prokoagulacyjnych, które wpływają na krzepnięcie. Takie czynniki to np. fibrynogen. Poza tym stan zapalny powoduje, że blaszka miażdżycowa może szybciej przyrastać.
Według badań od 2 do 6 proc. osób z ciężkim przebiegiem Covid-19 przechodzi udar niedokrwienny, czyli taki, podczas którego dochodzi do zatkania tętnicy przez zator lub skrzeplinę. Natomiast Hiszpańskie Towarzystwo Neurologicznego obliczyło, że w 2020-2021 roku w hiszpańskich szpitalach, encefalopatia lub udar mózgu wystąpiły na skutek zakażenia SARS-CoV-2 u ponad 20 proc. pacjentów przebywających w lecznicach z powodu Covid-19.
Według badania przeprowadzonego w Stanach Zjednoczonych największe ryzyko udaru jest podczas pierwszych trzech dni po rozpoznaniu Covid-19. Nawet 10 razy wyższe niż 28 dni po diagnozie.
Koronawirus a zapalenie mózgu
Innym groźnym skutkiem kontaktu z SARS-CoV-2 może być wirusowe zapalenie mózgu. To bardzo niebezpieczna sytuacja, w wyniku zapalenia mózgu może dojść do śpiączki lub śmierci. Wirus może również doprowadzić do wadliwego działania układu odpornościowego i w konsekwencji do ostrego rozsianego zapalenia mózgu i rdzenia.
Problemy psychiatryczne
Nie tylko funkcje poznawcze u pacjentów po koronawirusie mogą być osłabione. Częściej niż u osób niechorujących na Covid-19 zauważono u nich: zaburzenia nastroju, PTSD (zespół stresu pourazowego). Osoby te deklarują także obniżenie jakości życia i mniejszą samodzielność życiową. Z jednej z metaanaliz wynika, że zaburzenie jednej funkcji psychicznej wystąpiło u od 5,3 proc. do 56 proc. osób hospitalizowanych z powodu Covid-19. U ponad połowy badanych przynajmniej jedno zaburzenie występowało 12 miesięcy po wypisie ze szpitala.
Rehabilitacja
Przed rozpoczęciem rehabilitacji neurologicznej po przechorowaniu Covid-19 najpierw trzeba przeprowadzić diagnozę uszkodzeń, określić ich rozmiar i możliwość “naprawienia” szkód. Potem pacjent wraz z lekarzem i rehabilitantem określa szczegółowe cele terapii. Rehabilitacja neurologiczna może obejmować m.in.: kinezyterapię, trening neuropsychologiczny, terapię neurologopedyczną, a także wsparcie psychologiczne oraz oczywiście opiekę lekarską.
Piśmiennictwo:
Alina Borkowska (2022), Zaburzenia neuropsychiatryczne w COVID-19, Wszechświat. Pismo przyrodnicze, tom 123, nr 1-3.
Marta Makara-Studzińska, Maciej Załuski, Jakub Lickiewicz (2021). Czy ozdrowieńcy COVID-19 to przyszli pacjenci psychiatrów i psychologów? Szybki przegląd literatury naukowej. Psychiatria, tom 18, nr 2, 140–151.
Wender M.: Ostre rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia (ADEM), [w:] Losy J., Selmaj K.: Neuroimmunologia kliniczna. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2007, ss. 49-50, 51-52, 58-59, 63-64.
https://newsroom.heart.org/news/stroke-risk-among-older-adults-highest-in-first-3-days-after-COVID-19-diagnosis?preview=eb85
Zalecenia w long COVID/post-COVID. (2021). Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji
